A orixe de Kafka e a boneca viaxeira.

Ímosvos deixar un artigo publicado no diario El País que lle deu a idea a Jordi Sierra i Fabra para escribir esta preciosa historia que estamos lendo na clase e da que estamos desfrutando todos: o pranto dunha nena nun aeroporto, a reflexión sobre a relación dunha nena coa súa boneca, a entrada nese mundo da infancia, onde a perda dunha boneca é un drama, e a reflexión sobre o salto ao mundo adulto.

FRAGMENTO LITERARIO: A boneca viaxeira.

César Aira 08/05/2004

   "Kafka foi o máis grande descubridor de signos na vida moderna". Unh  proba é a historia sobre o seu encontro cunha nena e a novela que creou ao redor dela. Aquela pequena saloucaba no parque Steglitz do Berlín de 1923 pola perda da súa boneca. Pero o escritor achegouse e converteu esa ausencia nunha viaxe fantástica que, envolta nunha relación epistolar, curou a ferida aberta pola experiencia dun dó prematuro.

   O ano pasado, despois de pasar os detectores de metais nun aeroporto, oín uns berros estarrecedores que fixeron volver a cabeza a todo o mundo. Era unha neniña de tres ou catro anos , chorando con desesperación. A nai alcanzáraa e trataba de calmala, en van. Os berros subían de volume cargados dunha anguria que a nena, evidentemente, se empeñaba en facer pública. Abrazaba unha boneca, xesto polo que deducín o que debera pasar: os policías de seguridade revisáranlle a boneca. Confirmeino cando pasaron ao meu lado e oín a nai dicíndolle: "Xúroche que non lle fixeron nada, xúrocho..." Alguén me comentou despois, cando lle contei a historia, que bonecas e xoguetes son especialmente temidos nesas circunstancias, porque os secuestradores de avións os usaron máis dunha vez para introducir armas. Quen sabe o que pasara pola cabeza desa nena ao ver a súa boneca en mans dos policías; quizais a atravesaran con agullas ou a apalparan dun xeito ameazante; quizais viviu unha especie de violación vicaria; despois de todo, as nenas depositan moitos sentimentos nas súas bonecas.    Sexa como sexa, a boneca pasara o exame, aínda a custo das bágoas da súa dona, e xa estaba "en tránsito". A situación lembroume unha historia pouco coñecida na vida de Kafka.

   En 1923, vivindo en Berlín, Kafka adoitaba ir a un parque, o Steglitz, que aínda existe. Un día encontrou unha neniña chorando, porque perdera a súa boneca. Kafka inventou ao instante unha historia: a boneca non estaba perdida, só fora de viaxe, para coñecer mundo. E escribíralle á súa dona unha carta, que el tiña na casa e lla traería ao día seguinte. E así foi: esa noite dedicouse a escribir a carta, con toda seriedade. (Dora Diamant, que conta a historia, di: "Entrou no mesmo estado de tensión nerviosa que posuía cada vez que sentaba no seu escritorio, así fora para escribir unha carta ou unha postal"). Ao día seguinte a nena esperábao no parque, e a "correspondencia" prosiguiu a razón dunha carta por día, durante tres semanas. A boneca nunca se esquecía de enviarlle o seu amor á nena, á que recordaba e botaba de menos, pero as súas aventuras no estranxeiro retíñana lonxe, coa aceleración propia do mundo da fantasía, estas aventuras derivaron nun noivado, compromiso, e á fin  matrimonio e fillos, polo que o regreso adiábase indefinidamente. Para  aquela, a nena, lectora fascinada desta novela epistolar, reconciliárase coa perda, á que acabou vendo como unha ganancia.

   Privilexiada nena berlinesa, única lectora do libro máis fermoso de Kafka. Contáronme, e quero crer que é certo, que o gran estudoso de Kafka, Klaus Wagenbach, buscou durante anos  esa nena: interrogou  veciños do parque, revisou o catastro da zona, puxo avisos nos diarios, todo para nada. E aínda a día de hoxe visita periodicamente o parque Steglitz, examina as señoras moi maiores que levan xogar os seus netos. A nena xa debe de ir para os noventa anos, e é difícil que a atope. Pero esforzo paga a pena. Estas cartas da boneca teñen todo para facer soñar non só a un editor como Klaus Wagenbach.

   O pranto da nena do aeroporto enlazaba co da enena do parque Steglitz, a oitenta anos de distanza. Tendemos a sorrir fronte ao pranto dos nenos, porque os seus dramas parécennos menores e fáciles de solucionar . Para eles non o son, e facer o esforzo de entrar nas relatividades do seu mundo equivale ao traballo de entrar ao mundo dun artista, onde todo é signo.

   O contrato dunha nena coa súa boneca é un contrato semiótico, unha creación de sentido, sostida na tensión do verosímil e a fantasía. De aí que a anécdota non sexa casual: Kafka foi o máis grande descubridor de signos na vida moderna. Reiner Stach sinala con moita pertinencia na súa biografía de Kafka , que para o escritor non se trata só de de saber observar, senón que é preciso descubrir os signos ocultos no que se observa. A eloxiada precisión quirúrxica da mirada de Kafka facíase escritura na transmutación do visible en signo.

   A desaparición do libro das cartas da boneca, por moito que a lamentemos, deberiamos vela como un signo positivo. É o elemento que, pola súa ausencia, dá sentido ao resto da obra, que é unha saga de desaparicións cuxa presenza en forma de relatos,de escritura, ten por función  pechar a ferida pola perda.

   Por pouco que o pensemos, esta función foi a que lle deu orixe aos contos que se lles contaban aos nenos para ensinarlles a temer o mundo, e ao mesmo tempo para que aprenderan que o mundo existira antes ca eles, e seguiría existindo sen eles. Foi esta función terapéutico-didáctica a que realizou a obra de Kafka, e por iso con el pechouse o ciclo histórico da literatura infantil. Os seus contos de fadas fixeron anacrónicos todos os demais, e o século XX, por mor del, non tivo os seus Parraults, nin os seus Anderse (nin o seu Dickens). Pero tivo a Kafka, e é suficiente.